چهل و نهمین نشست تخصصی  :

سیاست خارجی قزاقستان

بیست و ششم مهرماه 1390

سخنرانان:

جناب آقای دکتر احمد پاکتچی استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران

خانم  بوکوا آخبوتا استاد دانشگاه ملی اوراسیای قزاقستان

خلاصه نشست :

به نام خدا

چهل ونهمین نشست علمی برنامه اوراسیای مرکزی روز سه شنبه 26 مهرماه 1390 در سالن مرکز مطالعات بین‌المللی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد. این نشست با موضوع سیاست خارجی کشور قزاقستان و با حضور دکتر احمد پاکتچی استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و خانم دکتر ژورداسبوکفا آخبوتا استاد دانشگاه ملی اوراسیای قزاقستان برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر الهه کولایی مدیر برنامه اوراسیای مرکزی ضمن خوش آمدگویی به مهمانان این جلسه  به  اهمیت کشور قزاقستان در بین کشورهای منطقه اوراسیای مرکزی پرداختند و سپس تاکید کردند که کشور قزاقستان پس از فروپاشی اتحاد شوروی سعی کرد که با طرح اتحادیه اوراسیایی و استفاده از ویژگی‌های ژئوپلیتیکی خود به تامین منافع خود بپردازد. دکتر الهه کولایی قزاقستان را کشوری با ویژگی‌های خاص ژئوپولیتیک و منابع غنی انرژی معرفی کرد که تلاش می‌کند از این ویژگی‌ها برای دستیابی به اهداف و منافع ملی خود استفاده کند. وی افزود که قزاقستان یکی از بزرگترین و مهمترین  کشورهای منطقه  آسیای مرکزی است و ما وظیفه دانشگاهی خود می‌دانیم که با توجه به میراث تاریخی مشترک بین ایران و کشورهای این منطقه توجه به این کشورها را در برنامه اوراسیای مرکزی قرار دهیم. دکتر کولایی سپس از خانم دکتر ژورداسبوکفا آخبوتا دعوت کردند که به بیان سخنان خود بپردازند.

 

 

خانم دکتر ژورداسبکوفا آخبوتا استاد دانشگاه ملی اوراسیای قزاقستان به بررسی سیاست خارجی قزاقستان پرداخت. وی در ابتدا با توصیف موقعیت جغرافیایی قزاقستان پرداخته و اشاره کردند که با وجود سابقه تاریخی کم این کشور؛ قزاقستان از نظر تاریخی و فرهنگی کشوری بسیار قدیمی هستیم و با ایران نیز روابط گسترده‌ای داشته است. وی سپس با بیان مشکلات قزاقستان در بدو استقلال به  این نکته اشاره کردند که در اوایل استقلال قزاقستان علاوه بر آنکه با مشکلات و چالش‌های سیاسی و اقتصادی مواجه بود؛ ولی تلاش می‌کرد خود را به جهان معرفی کند. خانم آخبوتا در ادامه با تاکید بر این مساله که قزاقستان از همان ابتدا بحث‌های امنیت جهانی و حقوق بشر  را در دستور کار خود قرار داده است به این امر پرداختند که این کشور؛ از زمان استقلال تا کنون باثبات‌ترین کشور در بین همه کشورهای جدا شده از شوروی بوده است. وی در سخنان خود قزاقستان را کشور مستقل جدیدی عنوان کرد که بعد از استقلال باید توانایی‌های سیاسی و اقتصادی خود را به جهان معرفی می‌کرد و این مهم با برقراری ارتباط گسترده با همه کشورها از جمله قدرت‌های بزرگ و نیز کشورهای منطقه امکان‌ذیر شد. وی مهم‌ترین بحث در سیاست خارجی قزاقستان را امنیت جهانی و مشارکت قزاقستان در فرآیند مزبور ذکر کرد و تمرکز بر مباحث حقوق بشر، امنیت جهانی و ایجاد جامعه‌ای سکولار را در راستای دستیابی به این هدف دانست. وی افزود که با اقدامات یاد شده، امروز قزاقستان باثبات‌تر و آرام‌تر از سایر کشورهای آسیای مرکزی است.

دکتر ژورداسبکوفا آخبوتا با ذکر این توضیحات به بررسی و تقسیم‌بندی سیاست خارجی قزاقستان به چند دوره مشخص  پرداخت: وی مرحله اول را از استقلال این کشور تا سال 1993 دانستند که طی آن بیشترین تلاش این بود که حاکمیت ملی کشور را از طریق سازمان های بین‌المللی ارتقا بخشید. مرحله دوم که از سال 1993 تا 1998 به طول انجامید بر تمرکز بر روی آزادسازی اقتصادی تکیه داشت و سرانجام در مرحله سوم که از اواخر دهه 90 شروع شد؛ سعی شد که نظام عدم مالیات را برای توسعه سرمایه‌گذاری برقرار کنند. استاد دانشگاه ملی اوراسیای قزاقستان افزودند که هرچند قزاقستان تا قبل از دوره مورد بحث کشوری متکی به واردات بود، اما امروزه 75 درصد نیازهای خود را در داخل کشور تولید می‌کند و امروزه بیشترین دستمزد را نیز در میان کشورهای منطقه خزر دارد. وی در تبیین ابعاد دیگری از سیاست خارجی قزاقستان، دشواری‌های ژئوپولیتیک این کشور در اوایل دهه 90 میلادی و قرار گرفتن در میان دو قدرت چین و روسیه و نیز احتمال نفوذ گروه‌های تروریستی از خاک افغانستان به ازبکستان و تاجیکستان و سپس به داخل این کشور را یادآوری کرد و مهم‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده سیاست خارجی قزاقستان در مواجهه با این چالش‌ها را از قول دکتر شیرین آکینر «رعایت اصل انعطاف‌پذیری» در سیاست خارجی عنوان کرد. به گفته وی این اصل در منطقه خزر موجب شد که با وجود همه اختلافات در منطقه به ویژه در مساله انتقال انرژی خزر، قزاقستان همواره منافع مورد نظر خود را کسب کند.

وی سپس به تحولات سیاست خارجی این کشور و رابطه این کشور با کشورهایی از قبیل روسیه، چین، آمریکا، ترکیه و ایران پرداختند. خانم آخبوتا تاکید کرد که یکی از مهم‌ترین مسائل موجود در منطقه موضوع روابط روسیه و قزاقستان بود. برای تثبیت این روابط، قزاقستان اقدام به امضای پیمان همکاری و دوستی با روسیه در سال 1999 کرد و در شرایطی که از نظر دفاعی و نظامی در شرایط چندان مناسبی قرار نداشت، از روسیه به عنوان سپری برای دفاع از منافع خود استفاده کرد. از نظر روابط اقتصادی نیز این کشور در حال حاضر به همراه روسیه عضو اتحادیه گمرکی مشترک هستند. در روابط با چین نیز وی اساسی‌ترین اقدام دولت قزاقستان را قرارداد تعیین حدود مرزی با چین در سال 1998 ذکر کرد که با وجود مخالفت‌های مردم این کشور مشکل مرزی قزاقستان را حل کرد و احتمال وقوع درگیری مرزی را با چین از بین برد و منافع اقتصادی بسیاری را نیز بر اثر رابطه با چین نصیب قزاقستان کرد. در مرحله بعد نیز روابط با ایالات متحده آمریکا از مسائل مورد توجه در قزاقستان بود که غیر هسته‌ای شدن قزاقستان و تحویل سلاح‌های هسته‌ای به جا مانده از دوره شوروی در سال 1993، در تنظیم و بهبود این روابط به‌شدت موثر بود. در عین حال، این اقدام قزاقستان کسب امتیازاتی از ایالات متحده آمریکا را موجب شد.

خانم دکتر ژورداسبوکفا آخبوتا با اشاره به این که " انعطاف" ویژگی همیشگی سیاست خارجی قزاقستان بوده است تاکید کردند که قزاقستان سعی کرده است که با توجه به ویژگی های خاصی که دارد خود را آماده روبرو شدن با هر شرایطی بداند. وی ادامه دادند که همین ویژگی انعطاف باعث شده است تا با وجود تضاد منافع‌های زیادی که بین کشورهای منطقه وجود داشته است ؛ این کشور بتوند به با تامین منافع خود بپردازد.

 

سخنران بعدی جلسه دکتر احمد پاکتچی استاد گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران  بود که از جنبه تاریخی و فرهنگی به بیان رابطه ایران و قزاقستان و به طور کلی به سیاست خارجی قزاقستان پرداختند و افزودند که هم در کشور ایران و هم در قزاقستان شناخت نسبت به کشورهای دنیا خیلی جدید است؛ در حالی‌که ایران بعد از فروپاشی شوروی با کشورهایی مواجه شد که با همگی از نظر تاریخی دچار اشتراکاتی بود. وی ادامه داد که برای کشورهایی مانند ایران تکیه بر حافظه تاریخی یک امتیاز محسوب می‌شود که با استفاده از آن می‌توان به گسترش روابط دوجانبه پرداخت. وی افزود که هرچند شرایط دیپلماسی همیشه در حال تغییر است و متغیرهایی وجود دارد که به طور مداوم مورد تجدید نظر قرار می‌گیرند، اما برخی از متغیرها هم هستند که پایدار هستند و دارای ماندگاری طولانی هستند. دکتر پاکتچی یکی از این متغیرهای پایدار در این زمینه را ویژگی جغرافیایی و مسائل مربوط به ژئوپلیتیک دانستند و سپس ادامه دادند که یکی دیگر از مولفه‌ها  که در بحث دیپلماسی کشورهایی مانند ایران تاثیر‌گذار است برخی خصیصه های فرهنگی است که در طول هزاران سال پایدار باقی مانده‌اند و در مورد ایران و قزاقستان نیز همواره بدون تغییر چشمگیری باقی مانده است. دکتر پاکتچی در این زمینه به تاریخ 700 ساله کشور قزاقستان اشاره کردند و بیان کردند که در طول تاریخ روابط خارجی قزاقستان با ایران و دیگر کشورها تقریب ثابت بوده است. وی افزود هرچند در طول این 700 سال این کشور با هویت‌های مختلفی روبرو بوده است اما رفتارهای دیپلماتیک مشابهی را از خود نشان داده است. وی افزود که در طی قرن های متمادی قزاقستان همواره کشوری بوده است که از وارد شدن در یک جنگ طولانی خودداری کرده و هرموقع احتمال ورود به یک جنگ را داشته است؛ سعی کرده است با ترفندهای مختلف از آن پرهیز کند.

دکتر پاکتچی تاکید کردند که هرچند در تمام این سال‌ها اگرچه قزاقستان تحت هویت سیاسی یکسانی نبوده، اما رفتارهای این کشور به دلایل مزبور مشابه بوده است، برای مثال در دوره اردوی زرین و حاکمیت فرزندان چنگیزخان مغول بر منطقه، قسمت شرقی اردوی زرین که به عنوان دولت اردوی سفید شناخته می‌شده و خانات تیموری ایران با یکدیگر ارتباط گسترده‌ای داشتند و حتی در اردوی سفید از القاب ایرانی استفاده می‌شد. پس از آن نیز در دوره خان‌های شیبانی که خود را به‌طور رسمی قزاق می‌نامیدند. دکتر پاکتچی اضافه کردند که  به رغم روابط خصمانه ایران با ازبک‌ها و روس‌ها در منطقه، روابط ایران و اردوی خان‌های قزاق همواره رو به بهبود بود و این بهبود رابطه در دوره صفویه نیز ادامه داشت. به این ترتیب شاید بتوان گفت که قزاقستان در طول تاریخ خود همواره در پی یک متحد پایدار همچون ایران بوده و در دوره معاصر نیز سیاست همراه داشتن متحدین قوی را در سطح گسترده‌تر دنبال کرده است.

وی در پایان نیز با بیان این که پایدار بودن یکی از ویژگی‌هایی است که مربوط به فرهنگ قزاقستان است افزودند که به‌طور مثال این کشور با وجود وسعت زیاد توانسته‌اند زبان و لهجه مشترک خود را حفظ کنند و این زبان قزاقی یکی از زبان‌هایی است که کمترین تغیر را در لهجه دارد و این امر نشان دهنده یک مدیریت ناخودآگاه در فرهنگ قزاقی است.

درادامه این نشست نیز جلسه پرسش و پاسخ با میهمانان جلسه برگزار شد و سخنرانان به پرسش‌های حاضرین پاسخ گفتند. در پایان نیز دکتر کولایی ضمن تشکر از صحبت‌های دکتر ژورداسبوکفا آخبوتا و دکتر پاکتچی وظیفه و رسالت خود را در برنامه اوراسیای مرکزی نشر علم و ترویج شناخت این کشورها دانستند