پنجاه یکمین نشست  تخصصی  :

سخنرانان:

دکتر شاوارش کوچاریان ( معاون وزیر امور خارجه ارمنستان ) دکتر محمد رضا مرشدزاده ( مدیرکل مشترک المنافع وهمسایگان شمال غرب وزارت امور خارجه ایران) دکتر عبدالرضا سیف ( معاون فرهنگی دانشگاه تهران) دکتر گریگور آراکلیان ( سفیر ارمنستان در جمهوری اسلامی ایران) دکتر الهه کولایی (استاد دانشگاه تهران و مدیر برنامه اوراسیای مرکزی) لئون آهارونیان ( رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ارمنستان ) محمدفرهاد کلینی( سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان) دکتر کارن خانلریان( موسسه هوسک)

 خلاصه نشست:

چهارشنبه 26 بهمن‌ماه 1390 بنیاد مطالعات قفقاز با همکاری سفارت ارمنستان در تهران و مشارکت برنامه اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران، سمینار بیست سال روابط جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان را با حضور دکتر شاوارش کوچاریان، معاون وزیر امور خارجه ارمنستان، محمدرضا مرشدزاده، مدیرکل مشترک‌المنافع و همسایگان شمال غرب وزارت امور خارجه ایران، دکتر عبدالرضا سیف، معاون فرهنگی دانشگاه تهران، گریگور آراکلیان، سفیر ارمنستان در ایران، دکتر الهه کولایی، استاد دانشگاه تهران و مدیر برنامه اوراسیای مرکزی، لئون آهارونیان، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ارمنستان و محمد فرهاد کلینی، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان، در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار کرد.

در ابتدای سمینار آقای دکتر عبدالرضا سیف با اشاره به تقارن زمانی برگزاری این مراسم و سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی خاطرنشان ساخت که: «دو ملت ایران و ارمنستان مشترکات تاریخی، فرهنگی و سیاسی زیادی دارند و جمهوری اسلامی ایران همیشه میزبان خوبی برای هم‌میهنان ارمنی و همسایه‌ی نیکی برای کشور ارمنستان بوده است».  سپس آقای شاوارش کوچاریان ضمن تشکر از برگزارکنندگان این نشست و تبریک سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی اظهار داشت: «ایرانیان و ارامنه روابط دیرپا و چندین هزار ساله دارند و نباید این پیشینه‌ی ارزشمند و غنی تاریخی را تنها در قالب روابط بیست ساله‌ی سیاسی دو کشور محدود دید، اما بیست سال زمان برای تجلی ظرفیتها و به جای گذاشتن کارنامه‌ای قابل بررسی و داوری زمان مناسبی است و لذا از فرصت کنونی میتوان برای جمع‌بندی و ارزیابی دستاوردها استفاده کرد». وی در ادامه بیان داشت که ارمنستان بعد از فروپاشی شوروی در 21 سپتامبر 1991 اعلام استقلال کرد و جمهوری اسلامی ایران در 25 دسامبر 1991 استقلال ارمنستان را به رسمیت شناخت و در 9 فوریه 1992 به طور رسمی روابط خود را با این کشور آغاز کرد. معاون وزیر خارجه ارمنستان با تأکید بر نقش بسیار مهم جمهوری اسلامی ایران برای ارمنستان و منطقه، ابراز داشت که ارمنستان در مسایل منطقه‌ای اشتراک دیدگاه بسیار قابل توجهی با ایران دارد که همین مسأله باعث شده است در طی این بیست سال رؤسای جمهور، رؤسای پارلمان، وزیران امور خارجه و سایر مقامات دو کشور صدها دیدار داشته و تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه‌های متعددی را در زمینه‌های انرژی، علوم، فرهنگ و کشاورزی و غیره به امضا رسانند. کوچاریان در ادامه بیان داشت که به ویژه سفر اخیر آقای احمدی نژاد به ارمنستان از اهمیت وافری برخوردار بوده است.

معاون وزیر خارجه ارمنستان یکی از نقاط قوت همکاری‌های دو کشور را عملی شدن بخش قابل توجهی از قراردادها و طرح‌های راهبردی طرفین در 20 سال اخیر دانست. از جمله این موارد کوچاریان به امضای قرارداد ساختن خط لوله گاز و تأسیس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در سال 1995 و برگزاری اولین نشست این کمیسیون در همان سال اشاره کرد. کمیسیونی که تاکنون ده نشست آن برگزار شده است. او افتتاح خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان با حضور رؤسای جمهوری دو کشور در روز 15 مارس 2007 را یکی از نقاط عطف روابط دوکشور برشمرد و افزایش حجم گردش کالا بین ایران و ارمنستان از 20 میلیون دلار در سال 1993 به 335 میلیون دلار در سال 2010 را نیز یکی از شواهد مؤید روابط سازنده و رو به رشد طرفین و تنها بخشی از دستاوردهای مشترک ایران و ارمنستان در 20 سال اخیر دانست. او با  اشاره به حوزه‌های حمل و نقل و انرژی به عنوان بخشی از روابط راهبردی دو کشور، به ایجاد دو نیروگاه تولید برق‌آبی بر روی رود ارس و هم‌چنین خطوط انتقال برق فشار قوی و خطوط انتقال نفت بین دو کشور اشاره کرد که به گفته‌ی وی در نتیجه‌ی این اقدام‌ها، رودخانه تاریخی ارس که مدتی نماد جدایی دو ملت بود، اکنون به نماد وحدت تبدل شده است. فصل مشترکی که هر ساله ده‌ها هزار اتومبیل و صدها هزار نفر از آن به دو کشور ایران و ارمنستان رفت و آمد می‌کنند.

معاون وزیر امور خارجه ارمنستان روابط گسترده‌ی ایران و ارمنستان را، نه تنها برای منافع دو کشور، بلکه برای منافع منطقه‌ نیز مفید دانست. کوچاریان تأکید کرد ایران بر خلاف دیگر کشورها، همواره در مسأله قره‌باغ مواضع سازنده و متوازنی داشته است. آقای احمدی‌نژاد نیز در سفر اخیر خود به ارمنستان به حل مسالمت‌آمیز و مبتنی بر عرف بین‌الملل این مناقشه اشاره کرده‌اند. معاون وزیر خارجه ارمنستان در توصیف روابط دو کشور بیان داشت ایران و ارمنستان در عرصه‌ی جهانی یک نوع همزیستی مسالمت‌آمیز را که تجلی هزاران سال دوستی و احترام متقابل است، به نمایش گذاشته‌اند که یک وجه آن به مناسبات ایرانیان با هموطنان ارمنی‌شان بازمی‌گردد؛ ایرانیان ارمنی در حفظ شعائر و باورهای خود کوشا بوده و این امر به پاس امکانات و سعه صدر ایران بوده است. کوچاریان در پایان صحبتهای خویش بیان داشت که روابط ایران و ارمنستان ادامه خواهد داشت و این دو ملت بارها و بارها دهه‌ها و سده‌های روابط دوستانه‌ی خویش را جشن خواهند گرفت». 

در ادامه نشست آقای گریگور آراکلیان، سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار ارمنستان به ایراد سخنرانی پرداخت: «ایران بعد از فروپاشی شوروی دروازه‌ی خود را بر روی ارمنستان گشود. ایران بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین همسایه ارمنستان است که ارمنیان مقیم آن فرصت حفظ زبان و فرهنگ خود را داشته‌اند و ارمنستان نیز کوچک‌ترین همسایه ایران است. ساخت پل بر روی رود ارس این فرصت را برای ما فراهم آورد که با ایران ارتباط داشته و از نزدیک با این کشور آشنا شویم. این امر به ویژه از زمانی که ارمنستان در محاصره اقتصادی واقع شده است، برای این کشور اهمیت بسزایی دارد. امروزه این پل عمری 20 ساله دارد، اما دو ملت ایران و ارمنستان باید تلاش کنند که خلاء 70 سال جدایی زمان شوروی را جبران کنند. ارمنیان باید ایران با سرزمین زیبا، با جمعیت 75 میلیونی با تاریخ و فرهنگ غنی را بشناسند و ضمن آشنایی با تاریخ چندین هزار ساله دریابند که ایران چگونه توانسته است سازمان اداری و حکومتی و تمامیت ارضی خود را با وجود برخی همسایگان بدخواه حفظ کند. ایرانیان نیز سعی در آشنایی بیشتر با کشور ارمنستان با سکنه در حدود 3 میلیون نفر و همچنین دارای جمعیتی بیش از 10 میلیون نفر در سراسر جهان (دیاسپورا) داشته باشند، کشوری با مردمانی که پرچم‌دار صلح و دوستی هستند. در صورت شناخت بهتر این دو ملت از یکدیگر، مسیر آینده را می‌توان بهتر ترسیم کرد. ما بیستمین سالگرد روابط دوجانبه ایران و ارمنستان را آغازی نویدبخش برای ادامه این مسیر می‌دانیم».

در ادامه سمینار خانم دکتر الهه کولایی نیز پیرامون روابط ایران و ارمنستان خاطرنشان ساخت: «دو کشور ایران و ارمنستان تاریخ و جغرافیای خود را پشت سر و پیش‌روی خود دارند. در واقع الزامات جغرافیایی پیوند و توسعه روابط دو جانبه را ضروری و میراث تاریخی- فرهنگی نیز بسترهای آن را فراهم می‌کند. به‌علاوه تحولات بعد از فروپاشی شوروی و پدید آمدن معادلات پیچیده‌ی ناشی از حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و بروز رقابت‌ها، درگیری‌ها و منازعات متعدد، همه ضرورت ادامه و توسعه‌ی روابط ایران وارمنستان را آشکارتر ساخته است. اما واقعیت امر این است که دو کشور و دو جامعه ایران و ارمنستان شناخت کافی از همدیگر ندارند، ما باید به سطحی از روابط برسیم که حتی بدون مترجم با هم تبادل نظر و ارتباط داشته باشیم». دکتر کولایی در ادامه خاطرنشان ساخت که راه‌اندازی برنامه اوراسیای مرکزی در دانشگاه تهران نیز به منظور کمک به ارتقای شناخت نسبت به کشورهای بازمانده از اتحاد شوروی در آسیای مرکزی و قفقاز تأسیس شده است.

وی خاطرنشان ساخت بر مجامع دانشگاهی ایران روشن است که هدف پایدار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با کشورهای همسایه و به ویژه منطقه‌ی قفقاز، توسعه روابط مبتنی بر مؤلفه‌هایی مانند احترام متقابل، منافع مشترک و روابط صلح‌آمیز بوده است. دکتر کولایی خاطرنشان ساخت که شاید تلاش‌هایی که در چند سال اخیر، در راستای بهبود روابط ارمنستان با ترکیه به وقوع پیوست، این تصور را به‌وجود آورده باشد که شاید این تحول، روابط ایران و ارمنستان را تحت‌الشعاع قرار دهد و از ابعاد وسیع آن بکاهد، اما ژئوپلیتیک منطقه، توسعه روابط همه‌جانبه دو کشور را به الزامی غیر قابل انکار تبدیل کرده است. البته نمی‌توان و نباید نقش معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را در این روابط نادیده بگیریم. ایران و ارمنستان با وجود برخی نوسان‌ها در روابط خود، یک الگوی روشنی از تداوم و پایداری را در طول دو دهه گذشته به نمایش گذاشته‌اند. اما نکته قابل توجه این است که هنوز ظرفیت‌های زیادی برای توسعه روابط دوجانبه، نه تنها در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی، بلکه در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، ارتباطات دانشگاهی و علمی وجود دارد که توجه به آنها، سطح روابط را با ظرفیت‌های گسترش روابط دو کشور سازگار  خواهد ساخت.

در ادامه سمینار، محمدرضا مرشدزاده، مدیرکل همسایگان شمال غرب و مشترک‌المنافع وزارت امورخارجه درباره بیستمن سالگرد روابط دوجانبه ایران ـ ارمنستان اظهار داشت: «روابط ایران و ارمنستان به قدمت تاریخ کهن‌سال دو ملت در این منطقه از جهان و بر اساس پیوندهای فرهنگی، سیاسی و تاریخی استوار بوده و خواهد بود. بعد از فروپاشی شوروی و اعلام استقلال ارمنستان، ایران از اولین کشورهای بود که استقلال این کشور را به‌رسمیت شناخت و امضای توافق‌نامه همکاری سیاسی و فرهنگی شامل 27 ماده چارچوب‌های قانونی را برای گسترش روابط دوجانبه فراهم کرد. ایران همواره نسبت به جمهوری‌های قفقاز جنوبی مواضع متعادل، منصفانه و صریحی را نشان داده است. تکاپوهای ایران علیه جنگ‌افروزی در قره‌باغ و همسو با حل و فصل مسالمت‌آمیز این بحران، نمونه‌ای از مواضع سازنده‌ی جمهوری اسلامی ایران در منطقه بوده است. مرشدزاده بیان داشت ما آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای میانجی‌گری در حل مناقشه قره‌باغ اعلام داشته‌ایم و با هرسه کشور قفقاز جنوبی روابط خوب و با دو کشور همسایه قفقازی روابط حسنه‌ی مبتنی بر حسن همجواری داریم و تلاش داریم که این امر روز به روز مستحکم‌تر شود.

ارمنیان ایران همواره با انقلاب اسلامی همراهی کرده‌اند. وجود شهدای ارمنی در جنگ تحمیلی علیه ایران نمونه بارزی از این ادعا است. ارمنیان همانند دیگر اقلیت‌ها در مجلس شورای اسلامی نمایندگانی دارند و همانند هم‌وطنان ایرانی خود نقش مهمی در پیشرفت‌های علمی و تکنولوژی ایران داشته‌اند. در حال حاضر در ارمنستان بیش از 20 مرکز به تدریس زبان فارسی می‌پردازند. دانشکده ایران شناسی دانشگاه ایروان در ارمنستان اولین دانشکده در میان کشورهای قفقاز است که به مطالعات ایرانشناسی می‌پردازد. هم‌چنین آموزش زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه اصفهان در سال 1340آغاز شده و تاکنون نیز ادامه دارد. روابط اقتصادی ایران و ارمنستان نیز سطحی نسبتا مطلوب دارد. اکنون حجم مبادلات اقتصادی دو کشور بالغ بر 323 میلیون دلار است که البته باید بیش از این افزایش یابد. هم‌چنین هر ساله بیش از صد هزار ایرانی از ارمنستان دیدن می‌کنند. در عرصه‌ی بین‌المللی نیز ارمنستان با ایران همسو بوده و در مورد فعالیت هسته‌ای صلح‌آمیز ایران موضع مثبتی داشته است. به‌علاوه ارمنستان نیز در سیاست خارجی ایران مهم است. همین امر زمینه دیدارهای دامنه‌دار مقام‌های عالی‌رتبه دو کشور را فراهم کرده است. در روابط ایران و ارمنستان فضای دوستی و مودت حاکم بوده است و اگر مشکلی بر سر اجرای پروژه‌ها به وجود آمده، به سرعت با گفت و گو حل شده، که این امر خود می‌تواند الگوی بسیار مناسب برای دیگر کشورها باشد.

سخنران بعدی این سمینار محمد فرهاد کلینی، سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان در ابتدای سخنان خود بیان داشت: «کسی که روابط دو همسایه را نمی‌شناسد دل ندارد و کسی که خواستار جدایی دو همسایه است، عقل ندارد. واقعیتی وجود دارد که روابط ایران و ارمنستان بیش از آن‌که یک روابط ساختاری و سازه‌ای باشد، روابطی دارای پشتوانه معنوی است. برای مثال ما در زمان جنگ تحمیلی گزارش‌هایی را دریافت می‌کردیم که مردم ارمنی و ارمنستان چه‌قدر نگران شرایط ایران در جنگ هستند و از طریق ارمنیانی که به ارمنستان می‌رفتند، جویای وضعیت بودند. روابط ایران و ارمنستان مربوط به این 20 سال نیست، بلکه رابطه‌ای است که روح پدران و مادران ما پشتوانه آن است. رؤسای جمهور قبلی و فعلی ارمنستان و ایران برای روابط دوجانبه تلاش‌های زیادی کرده‌اند و این تلاش‌ها هم‌اکنون نیز ادامه دارد. به اعتقاد من امروزه فهرست مواردی که دو کشور برای روابط دوجانبه دنبال می‌کنند، باید بیشتر شود. به‌علاوه باید توانایی‌ها و ظرفیت‌ها را بشناسیم تا بتوانیم نقشه راهی را برای گسترش بیش از پیش روابط به‌وجود آوریم. روابط ایران و ارمنستان به قفقاز ختم نمی‌شود، ملت ارمنی را نمی‌توان با خاک تعریف کرد. ارمنیان هویت جهانی دارند و در عرصه‌های مختلف در امریکا، روسیه و فرانسه حضور دارند و تاثیر گذارند. به‌علاوه کلیسای اچمیادزین و کلیسای لبنان نیز از پشتوانه‌های کشور ارمنستان هستند.

در ادامه این سمینار لئون آهارونیان، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ارمنستان، سخترانی کرد: «حدود 20 سال است که در حوزه روابط ایران و ارمنستان مشغول فعالیت هستم. رسیدن حجم مبادلات دو کشور به حد فعلی، توفیقی یک روزه نبوده و حاصل سختی‌ها و مشقت‌های زیادی است که کوشندگان عرصه‌ی روابط ایران و ارمنستان به جان خریده‌اند. حجم مبادلات دو کشور ابتدا 10 هزار دلار بود تا امروز که به 335 میلیون دلار رسیده است. ارمنستان سکوی پرتاب کالاهای ایرانی به کشورهای مختلف است. اکنون نیز شرکت مرکز آزاد تجاری ایرانیان در ارمنستان در آستانه‌ی تأسیس است که کالاهای مورد نیاز ارمنستان در آن‌جا نگهداری و بعد به متقاضیان عرضه می‌شود. ساخت پل بر روی رود ارس اولین گام برای برقراری ارتباطات بوده است و ملت ارمنی نیز از این اقدام بسیار خوشحال بودند، چون ارمنستان در جنگ بود و به مواد غذایی نیاز داشت. ارمنیان در دوران شوروی توانسته بودند مسجد کبود ایروان را به خوبی نگهداری کرده و از ویران شدن آن توسط شوروی‌ها ممانعت کنند، که اقدامی افتخارآمیز بود. زمانی که رییس جمهور وقت ارمنستان، لئون ترپتروسیان، در 17 مه 1992 به تهران آمد و از اصفهان دیدار کرد، در صحبت با ارمنیان و بازید از کلیساهای آنان گفت: «پاینده باد کشوری که تا این حد به اقلیت‌های دینی خود بها می‌دهد که حتی بعد از گذشت 400 سال فرهنگ و زبان خود را حفظ کرده و گویا تازه از ارمنستان آمده‌اند». این برای ایران و ایرانیان بسیار ارزشمند است.

در پایان این سمینار از کتاب «روابط ایران و ارمنستان بیست ساله شد» که به قلم گارنیک بادالیان، وزیر مختار ارمنستان در تهران به زبان ارمنی به نگارش درآمده و در تهران به چاپ رسیده است، رونمایی شد