احتمال کاهش بهای گاز صادراتی روسیه به اوکراین

رئیس جمهور روسیه، دمیتری مدودف، روز 15 آوریل و در جریان سفرش به برزیل، عنوان کرد کشورش طرح کاهش بهای صادرات گاز به اوکراین را در دست بررسی دارد. اتخاذ این موضع جدید از سوی روسیه، از چند جهت حائز اهمیت است. در درجه ی اول، با توجه به سابقه ی دیرینه ی منازعات روسیه و اوکراین بر سر گاز، این اقدام بسیار قابل تأمل است. چنین منازعاتی در سال های اخیر چند مرتبه رخ داده است. اولین منازعه ی جدی در سال 2005 و به دلیل آنچه روسیه انشعاب غیر قانونی گاز صادراتی اش به اروپا توسط اوکراین می دانست رخ داد. این موضوع به قطع صادرات گاز به اوکراین توسط روسیه انجامید. البته اوکراین بعد این اتهام را پذیرفت. در اکتبر 2007 نیز، بدهی های گازی اوکراین به روسیه باعث کاهش حجم صادرات گاز از سوی روسیه شد. چنین دلیلی بار دیگر و در اواخر سال 2008 نیز باعث تنش بین دو کشور شد. به ویژه به دلیل وقوع آن در فصل زمستان، اثر شدید بر کشورهایی گذاشت که به گاز صادراتی روسیه از مسیر اوکراین وابسته بودند. در آخرین مورد نیز که در اکتبر سال گذشته اتفاق افتاد، اوکراین خواهان وارد کردن حجمی کمتر از میزان قرار داد بود و دلیل آن را شرایط بد اقتصادی خود اعلام می کرد، که مخالفت روسیه را برانگیخت.
اما نکته ی قابل توجه و مشترک در تمام این منازعات این است که تمام این درگیری های مهم، پس از انقلاب نارنجی اوکراین در سال 2004 و روی کار آمدن حکومت غرب گرا در این کشور رخ داده است. پیش از آن هم اختلافاتی در این زمینه وجود داشت، اما به چنین منازعات دامنه داری تبدیل نشده بود. همین امر می تواند ثابت کننده ی این باشد که روسیه – دارنده ی بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان – از گاز به عنوان ابزاری سیاسی در جهت پیشبرد اراده ی خود و نیز فشار بر دولت هایی که در "خارج نزدیک" تمایلات واگرایانه دارند، استفاده می کند. بنا براین اکنون که در نتیجه ی انتخابات اخیر ریاست جمهوری در اوکراین، حکومت غرب گرای تیموشنکو کنار رفته و ویکتور یانوکوویچ به عنوان شخصیتی متمایل به مسکو روی کار آمده، لحن روسیه تغییر کرده و نرم شده است. از سوی دیگر حدود 80 درصد صادرات گاز روسیه به اروپا از مسیر اوکراین انجام می شود، که تأمین کننده ی یک چهارم گاز مصرفی در اروپا است. به همین جهت هرگونه تغییر در روابط گازی روسیه و اوکراین، اثر مستقیم بر کشورهای اروپایی دارد. به همین دلیل می توان گفت این اقدام تا حدی برای کاهش نگرانی طرف های اروپایی نیز بوده که تلاش خود برای یافتن مسیرهای جایگزین را شدت بخشیده اند. به این ترتیب چشم انداز روابط دو کشور در حال حاضر روشن به نظر می رسد.